Ngā angawā matuaNgā rā hei tuku i tō tonoMe tuku koe i tō tono i waenga i te Rāhina te 11 o Hepetema me te 5 karaka i te ahiahi, te Rāmere te 13 o Oketopa 2023. E kore mātou e aro atu ki ngā tono kāore anō kia oti. Te wā e whakatau ai mātou i ngā tonoKa whakamōhio atu mātou i te putanga o tō tono mai i te Noema 2023. Mā wai e tonoKa māraurau koe mēnā he rōpū whakahaere kāwanatanga ā-rohe, he rōpū, he kiritōpū rānei, e noho ana ki Aotearoa me:te mahi onāianei ki ngā mahi me ngā ratonga ā-haporite āhei kia whakaatu i tō mahi kia whakarato i ngā mahi ā-haporite raukaha kia whakahaere me te tautoko i te takunetanga e marohitia anate herenga kia whakarato i te aromātai o te takunetanga i muri iho i te whakaratonga.Mēnā ka kite mātou i ngā mōhiohio kāore i te tautoko i ēnei paearu, kāore mātou e aro atu ki tō tono.He aha ngā mahi ka tautokohiaKia angitu me whakatutuki ngā mahi takunetanga i ngā paearu e whai ake nei:ka arotahi te kaupapa o te takunetanga me ngā mahi ki te whakanuinga o te Tiriti o Waitangi me tana waitohutangaka whakapiki te takunetanga i te mōhiotanga me te mātauranga o Te Tiriti o Waitangika whakanui me te tuari te takunetanga i ngā kōrero Māori ā-rohe me te whakaatu kua whakapāpā ki te iwi/hapū me te whiwhi i tana tautokoka whakatairanga, ka whakatenatena hoki te takunetanga i te whai wāhitanga whānui a te hapori mā te whakatenatena i ētahi atu ahurea ki te tuari i ō rātou wheako,kōrero, tirohanga hoki.ka whakaatu ngā kaitono he pēhea tā rātou takunetanga e whakatutuki i ngā hiahia o tō rātou hapori, tae atu ki te hunga hauā Ka tū te takunetanga i te Rā o Waitangi (6 o Pēpuere), e tata ana rānei ki taua rā, i ngā rā hira rānei o te waitohutanga o te Tiriti i roto i tētahi hapori, rohe rānei.Ka noho whakaarotau ngā mahi:e whakaatu ana i te whakapāpā whai tikanga me te tautoko i waenganui i te iwi, marae, kāwanatanga ā-rohe me ngā rōpū ā-haporie whakapiki i te mārama ki Te Tiriti Kāore mātou e tuku tahua ki:ngā tāngata takitahi (me tono koe rōpū, kiritōpū, rōpū whakahaere rānei)ngā hōtaka, ngā rauemi mātauranga rānei wā waenga, ki te wā roangā haerenga ki Waitangi, Pēwhairangi rāneite hoko waipiro.Ko ngā whetoko matua o te hātepe tahuaTirohia mēnā e māraurau ana koe ki te tono.Whakaritea tō tono.Tukuna tō tono mā tō mātou tomokanga tahua.Ka aromātai mātou i ngā tono.Ka whakamōhio atu mātou i ngā kaitono angitu me te whakarite i ngā whaaetanga tahua.Ka whakarato koe i ō takunetanga me te tuku mai ki a mātou tō pūrongo aromātai.Whakaritea tō tonoI roto i tō tono me whakarato koe i ngā mōhiohio e whai ake nei: ingoa takunetanga me tētahi tautuhinga potohe pēhea e whakatutuki ana tō takunetanga i ia paearu o te tahuaāhea, ā, ki hea te takunetanga e tū aite hōtaka takunetangatō ahunga ki te whakatinana i te takunetanga tō mahere pūtea mō te takunetanga ngā tuhinga tautoko tae atu ki ngā reta tautoko me te taunakitanga e mahi ana koutou hei rōpū whakahaere, rōpū, kiritōpū rānei. He ārahi kei roto i te puka tono hei āwhina i a koe ki te whakautu i ngā pātai. Kei roto i te wāhanga e whai ake nei he tirohanga whānui o ngā mōhiohio me whakarato koe. Ngā taipitopito takunetangaTekau mā toru ngā pātai i runga i te puka tono, me tautuhi koe i tō takunetanga, me tīpako rānei i ngā kōwhiringa whakaheke rānei, kia whakaatu mai ki a mātou ngā mea pēnā i te takiwā o tō takunetanga, te tūmomo whaitua me ngā wāhanga ahurea ka whakauruurua e koe. Me whakarato hoki koe i ngā urupare āmiki ki ngā paearu tahua e rima e whai ake nei: 1. Tautuhia tō takunetanga, ā, he pēhea te kaupapa o tō takunetanga me ngā mahi e arotahi ai ki te whakanuinga o te Tiriti o Waitangi me tana waitohutanga. Kōrero mō tō kaupapa takunetanga me te take i kōwhiria. He pēhea te hāngai o tō kaupapa takunetanga ki te whakanuinga i te waitohutanga o Te Tiriti, te Whakataunga Tīti Whakamutunga mō tō hapori, rohe rānei?He pēhea te hiranga o te rā o tō takunetanga ki te waitohutanga o Te Tiriti, te Whakataunga Tīti Whakamutunga mō tō hapori, rohe rānei? Me whakarato koe i ngā taipitopito e mārama ai, e taea ai hoki te aromātai e te paewhiri tō takunetanga, me te māramatanga o te hiranga ki te whakanuinga me te hapori. Hei tauira: He rā ngahau, koreutu, whakaurua mai ngā mea katoa, pai mā te whānau me ngā toa hoko kai, ngā whakaari ahurea, te tuku kōrero, me ngā awheawhe. Mā ngā awheawhe pāhekoheko e hāngai ana ki te whānuitanga o ngā rōpū taipakeke, ā, he kōwhiringa mā ngā kaiwhakauru te ako i te huhua o ngā haratau tuku iho, hou hoki pērā i te raranga harakeke, te waihanga poi me te ako i te reo Māori waiwai me ētahi atu mōhiohio mō te Tiriti o Waitangi. Ka tū ngā whakaaturanga e whakaatu ana i ngā rauemi mātauranga e pā ana ki Te Tiriti o Waitangi tae atu ki tētahi puka whaiwhai pātai iti e aro ana ki ngā tamariki, ā, ka ārahi ngā kaikōrero manuhiri i te kōrerorero mō te hītori o te Tiriti. 2. Tautuhia ka pēhea e whakapiki tō takunetanga i te mōhiotanga me te mātauranga o Te Tiriti o Waitangi. He aha ngā kōrero mō te Tiriti e tuari ana koe?He pēhea aua kōrero i āwhina (ka āwhina rānei) ki te hanga i tō hapori?He pēhea ngā mōhiohio mō Te Tiriti e tuarihia ai ki ngā tāngata e haere mai ana ki te takunetanga. Me pēhea e whakapāpā ki ngā tāngata e tae mai ki tō takunetanga ki te whakapiki i tō rātou mōhio ki Te Tiriti? He aha te mea e hiahia ana koe ka akona e ngā tāngata ki tō takunetanga? 3. Tautuhia he pēhea tō takunetanga e whakanui me te tuari i ngā kōrero Māori ā-rohe me te whakaatu kua whakapāpā ki te iwi/hapū me te whiwhi i tana tautoko. He aha ngā mahi, ngā whakaari Māori hoki/rānei mō te takunetanga?Mēnā e tuku kōrero ana koe mai i tētahi tirohanga, mā wai taua tirohanga, ā, he aha i kōwhiria ai?He pēhea e whai wāhi ai te iwi/hapū ki te whakamahere me te whakarato i tō takunetanga? He pēhea e tuarihia ngā kōrero ā-iwi/hapū, ā, mā wai ngā kōrero e kōrero?4. Tautuhia he pēhea e whakatairanga, e whakatenatena hoki tō takunetanga i te whai wāhitanga whānui a te hapori mā te whakatenatena i ētahi atu ahurea ki te tuari i ō rātou wheako,kōrero, tirohanga hoki.He pēhea tō takunetanga e tō mai i ngā hapori ā-rohe me ngā rōpū kia tae mai me te whai wāhi atu?He hapori rerekē i roto i tō rohe me tō takiwā e whai wāhi ana ki te whakamahere me te whakarato o te takunetanga? Kua whiwhi tautoko koe i ngā kaunihera ā-rohe, i ngā hapori rerekē rānei mō te takunetanga? He aha ētahi atu mahi, whakaari rānei a ētahi atu ahurea e whakaurua mai ki te takunetanga? 5. Tautuhia he pēhea tō takunetanga e whakatutuki i ngā hiahia whai wāhi atu o tō hapori, tae atu ki te hunga hauā.Whakaarohia te āheitanga mō ngā tāngata hauā katoa, ngā kaumātua me ngā rangatahi. E aha ana koe kia whakatapoko i ngā tāngata me ngā wero ā-tinana, ā-hīkoi, me ngā waimaero ā-hinengaro, ā-hirikapo ā-tairongo rānei? He pēhea e whakamahere ana koe kia whakatapoko tō takunetanga ki te tokomaha o te hunga e āhei ana?Kia whakatapoko i tō takunetangaTērā ētahi atu mōhiohio mō te hoahoa i ngā takunetanga whakatapoko e wātea ana ki te pae tukutuku a te Manatū Whakahīato Ora, ā, kei raro iho i tā mātou ārahi Word hoki. Ngā hui me ngā takunetanga whakatapoko (MSD website)Te hōtaka takunetangaMe whakauru ki tō hōtaka takunetanga te rā o te takunetanga, te takiwā, te tāonenui rānei e tū ai te takunetanga me te rahi o te hunga mātakitaki e taetae mai. Te ahunga whakatinanaKa whāki tō ahunga whakatinana ki a mātou ngā mahi matua e mahia ai e koe ki te whakarato i tō takunetanga, ko wai te hunga whai wāhi me tō rārangi wā. Me whakapono mātou kua whakaritea e koe ngā mahi tika kia angitu te takunetanga. Ina whakahua ana i tō ahunga whakatinana whakaarohia: Me aha kia whakarite mō tō takunetanga, ā, mā wai e mahi ngā mahi?He aha ngā whakamōrea o te whakarato i tō takunetanga ki te wāhi tūmatanui, ā, he pēhea e whakamaurutia ai? Whakaarohia hauora me te haumaru, te whakahaere hunga mātakitaki me te whakahaere haumaru. Mahere pūtea takunetangaMe whakaoti koe i te anga mahere pūtea me te tāpiri ki tō tono hei mōhiohio tautoko. He anga mahere pūtea tauiraWhakaritea kia whakaata tō anga i tō tūnga GST. Mēnā: e rēhitahia ana koe mō te GST whakaratohia ngā uara hāunga te GST. Ka whiwhi koe i te GST hei tāpiritanga atu ki tō utu pūtea. kāore koe i te rēhitatia mō te GST, ka whakaata ngā uara e whakarato ana koe i te utu me utu e koe. Ngā mea me tāpiri ki tō mahere pūteaMoni whiwhi mō te takunetangaWhakaurua te rahi tapeke o: te tahua e tono ana koe i te Manatū Taonga te tahua kua whiwhi koe i ētahi atu mātāpuna pērā i ngā tarati ā-hapori, te hunga tukuoha, ētahi kaituku tūmataiti rānei, me ētahi atu pūteawhakamāramahia e hāngai ana te tahua ki te ahawhakamāramahia he aha te tahua kua herea kētia, kua whiwhia kētia, kāore rānei i te tino mōhio mēnā ka whiwhia te uara o ētahi atu tāpaetanga pērā i ngā hāora tūao me ētahi atu koha ā-mahi, ā-rawa rāneite utu tapeke o te takunetanga.Whakapaunga takunetangaWhakaurua mai ngā utu katoa o tō takunetanga me te whakarato i ngā whakamāramatanga mō ia utu, hei tauira, te utu mō te hōro, te tuku kirimana rānei ki te tangata hangarau tūrama mō te takunetanga mō te $45 mō ia hāora.Ngā tuhinga tautokoKia tautoko i tō tono, me tukuatu i: Tō anga mahere pūtea whakamutunga mō te takunetanga. Ngā reta tautoko e rua mō te takunetanga. Me hāngai pū ngā reta ki tō takunetanga, ā, kua tuhia inākuanei. E marohi ana mātou kia tāpiri i tētahi reta nā tō kaunihera ā-rohe me tētahi reta nā te iwi ā-rohe. Tētahi tuhinga e whakatūturu ana he rōpū whakahaere, rōpū, kiritōpū rānei koutou e mahi ana ināianei.Ko ētahi taunakitanga hāngai:he tuhinga e pā ana ki ngā whakaritenga turepapa pērā i te tīti tarahiti, te tiwhikete kaporeihana rāneihe reta ōkawa nā tō kaunihera Māori ā-takiwā, te iwi whaimana tika rāneihe tārua o tētahi Ōta Kōti Whenua Māorihe hāpono o te anga rōpū whakahaere, he tārua rānei o ngā meneti o ngā hui riterite, ngā hui ā-tau rānei.Te tuku i tō tonoMe tuku ngā tono katoa mā tō mātou tomokanga tuihono. Ki te pērā me:Waitohu mai hei kaiwhakamahi: Mēnā he pūkete kē tāu, takiuru me te ingoa kaiwhakamahi me te kupuhuna kua whakamahia kētia e koe. Mēnā me waitohu mai, whakamahia tō ingoa me tō wāhitau īmēra. Waihangatia tētahi pūkete mō tō rōpū whakahaere: Mēnā kua waihanga koe i tētahi pūkete i mua, ā, e tono ana mā taua rōpū whakahaere anō, whakamahia anōtia te pūkete ōrite nō mua. Mēnā koinei tō wā tuatahi, e rēhita ana rānei koe hei māngai mō tētahi atu rōpū whakahaere, waihangatia tētahi pūkete mō taua rōpū whakahaere.Tukuna mai tō tono: Ka mutu ana te waihanga i te pūkete, ka āhei te whakaoti i tō tono mā te tīpako 'Apply' i runga i tō whārangi kāinga. Ka āhei koe te pupuri, te kati, me te hoki anō ki tō tono i ngā wā katoa i mua i te tuku i te puka. Kāore e taea e koe te tuku ō puka tono i mua i te whakautu i ngā pātai whakature katoa. E tohua ana ēnei mā te whetūriki *, ā, ka whakaatuhia ki te tae whero mēnā ka whakamātau koe ki te tuku, ā, kāore anō kia oti. Mā te pānui te ārahi kaiwhakamahi tomokanga tuihono koe e tautokoHaere ki te tomokanga TuihonoHātepe aromātai tonoKa aromātaihia tō tono e te paewhiri e whakahaeretia ana e mātou. Ka aromātai te paewhiri i te tono i runga i te paearu kaitono me te paearu mārauraru takunetanga. Mā mātou ngā whakataunga whakamutunga. Ka aha mēnā e angitu ai koeMēnā e angitu ai tō tono, ka tonoa koe ki te uru mai ki tētahi whakaaetanga tahua me mātou. Ka marohi pea te paewhiri i te taumata rerekē o te tahua i tērā i tono ai koe. Ki te pērā, ā, kāore e taea te whakarato tō takunetanga, ehara i te mea me whakaae koe ki te tāpaetanga tahua.Ka pānuitia e māotu ngā tono angitu i runga i tēnei pae tukutuku tae atu ki:te ingoa o tō rōpū, kiritōpū, rōpū whakahaere rāneite ingoa o tō takunetangahe whakaaturanga poto mō tō takunetangate tauwāhi o tō takunetangate rahi i whakawhiwhia. Ngā kaitono angitu i te tau 2023Ka aha mēnā kāore e whakaaetia tō tonoKa whiwhi koe ki tētahi īmēra whakamōhio e whakaatu ana i te putanga o tō tono. Ka taea e mātou te whakahoki kōrero mō te take kāore i whakaaetia tō tono mēnā ka pātai mai koe. Te whakarato me te pūrongorongoKi te angitu koe, me whakarato koe i te pūrongo aromātai me te whakapaunga i roto i te marama kotahi i muri i te takunetanga. Ki te kore koe e pūrongorongo mai, ka pāngia tō āheinga ki te whiwhi tahua mā tēnei tahua ā muri ake.Me whakamōhio mai koe ki a mātou i ngā panoni nui ki tō takunetanga, tae atu ki te rā o te takunetanga, ngā mōhiohio whakapā rānei. Ki te kore e taea tō takunetanga te whakahaere, ahakoa he aha te take, me whakamōhio wawe mai koutou ki a mātou. Ka herea pea koe ki te whakahoki i te pūtea. Ki te kore e taea tō takunetanga te whakahaere nā ētahi āhuatanga ohorere, ka āhei pea koe te pupuri tonu i tētahi wāhanga o te tahua hei utu i ngā utu kore e taea te whakahoki, i muri i te kōrero tahi me mātou.Te whakahaumaru i ō mōhiohioKa whakamahi anake mātou i ngā mōhiohio matawhaiaro e whakaratoa ana i roto i tō:pūkete tomokanga tuihono o Manatū Taongatono. Mā te tono, e whakamana ana koe i a mātou ki tono, whāki rānei i ngā mōhiohio ki tētahi atu tari kāwanatanga, tari rānei, tangata takitahi, rōpū whakahaere rānei mō te whakahaere i te Te Tahua Whakanui i te Rā o Waitangi te take. Ka haumaru te pupuri i ō mōhiohio katoa, ā, ka tuari anake mēnā e whakaturea ana i raro i te Privacy Act 2020. Ka tae ki te wā kāore i te hiahiatia ō mōhiohio, ka whakaputua haumarutia, ka whakakorengia rānei i raro i te Public Records Act 2005. Ka pānuitia e mātou ngā taipitopito o tō takunetanga pērā i te ingoa o te kaitono, te ingoa me te wāhi o te takunetanga, he whakamāramatanga poto mō te takunetanga, me te rahi o te tahua. Kāore mātou e pānui i ētahi mōhiohio arumoni, muna rānei hāunga e whakaaetia ā-tuhi ai e koe. Īmēra mai ki a mātou mēnā e āwangawanga ana koe ki ngā mōhiohio e pupuri ana mātou mōu ki [email protected] Te tikanga o ngā kupu me ngā paearu i roto i tēnei ārahiKa whakarato mātou i ētahi atu taipitopito, tauira hoki hei āwhina i a koe ki te māma ki ngā kupu me ngā paearu i roto i tēnei ārahi, ā, he pēhea e hāngai ana ki a koe i raro iho.Te Whakanui i Te Tiriti o Waitangi me tana waitohutangaMe whakamārama ngā kaitono ki te tahua he pēhea tō rātou takunetanga e whakahōhonu ana, e whakawhānui ana hoki i ngā matapaki mō Te Tiriti me te whakaatu te hiranga o te Tiriti he kaupapa matua mō te takunetanga. Ko ētahi o ngā mahi pea ko ngā whakaaturanga, ngā kōrero, ngā whakaari tōai, te tuku kōrero, he whaiwhai pātai te mea, te mea. Toro atu ki te pae tukutuku a NZHistory kia pānuitia te hītori o Te Tiriti.Treaty of Waitangi (NZ History)PaewhiriKei runga i te paewhiri ētahi māngai nō te kāwanatanga, rāngai hoki/rānei e aromatawai ai i tō tono ki te paearu.Whakatapoko Whakaarohia ngā āhuatanga e whakatūturu ana e whakatapoko ana tō takunetanga ki te katoa, pērā i te whakakakau, te wāhi, te pāka, ngā whakaurunga wharepaku, te nohoanga me ngā tohu mō te takunetanga. Ka marohi hoki mātou me whakaaro koe mēnā e hiahiatia ana ētahi taputapu, kaiwhakamāori Reo Rotarota o Aotearoa (NZSL) kia whakatapoko te takunetanga ki te katoa.Me koreutu te takunetanga kia tae mai ngā tāngata. E pai ana pea he koha iti. Ko te tikanga o te koreutu me kaua te tangata e utu, e whakaaro rānei me utu kia mātakitaki, whakapāpā, whai wāhi atu rānei ki te takunetanga. E pai ana ngā hokonga kōwhiringa hāngai (pērā i te kai, inu, otinga rānei) hei wāhanga o te takunetanga, mēnā kāore e whakaarohia ana he ārai ki te whakauru mai, he ārai tūturu rānei.Ngā utu kore e taea te whakahokiMēnā kua herea ētahi utu i mua i te whakakore i te takunetanga nā ngā āhuatanga ohorere, ka taea ēnei utu te utu me te whakahoki mai i te toenga o te tahua ki a mātou.