Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku
Ko tā te Wānanga he maioha, ko tā te Maire he tāpiri, ko tā te Tapere he manako,
Ko tā te Tū Tauā he tiaki, ko tā te tangata he whai.
Ko te hōtaka Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku e tuku ana i te $24.5 miriona mō ngā tau e toru hei utu i ngā hinonga 18 hei tautoko i ngā iwi, ngā hapū, ngā whānau me ngā hapori Māori ki te tiaki i ngā mātauranga e noho mōrearea ana i ngā pātanga o te Mate Korona.
I whakapaohotia te hōtaka nei i te marama o Haratua 2020 hei hōtaka rauora i ngā pānga o te Mate Korona, me te $20 miriona i tuku i ngā tau tuatahi e rua. Kua whakawhānui i te tahua nei i te marama o Hōngongoi 2022 mō tētahi tau anō me te $4.5 miriona anō.
Kua mārama te kite i ngā tūraruraru ka pā ki te mātauranga Māori i te mate urutā (ngā mātauranga taketake o te iwi Māori), inā rā te pūtake o te tuakiri Māori me tōna oranga, me te hiranga nui ki Aotearoa.
Ko te mātauranga nei, i te nuinga o te wā, e puritia ana e te tokoiti o ngā kaipupuru mātauranga me ngā kaimahi toi – he kaumatua te nuinga – he puni e noho mōrearea nei ki ngā pātanga o te Mate Korona.
He wānanga, he hōtaka whakangungu ētahi o ngā hinonga e whakarite ana mā te Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku, waihoki ko ngā hinonga e wātea ake ai te tomonga ki ngā kohinga taonga o Aotearoa. Kua whakarite hoki he pūtea e taea ana te tohe i taua $2.4 miriona hei tautoko i ngā hinonga hou e tiaki ana i te mātauranga Māori me te $9.2 miriona o te pūtea Mātauranga Māori Marae Ora.
He hinonga ēnei e whakahaerehia ana e ngā tari kāwanatanga e waru me ngā ratonga ahurea whai mātanga i te mātauranga me ngā taonga Māori, me āna toitūtanga, āna tiakanga. E mahi tahi ana ēnei tari mahi me ngā tohunga, ngā kaimahi toi me ngā whānau, ngā hapū me ngā iwi ki te tuku i ngā hinonga hou ki te motu whānui.
Anei ngā whakahaere e uru ana ki te Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku: Creative New Zealand Arts Council of New Zealand Toi Aotearoa, Heritage New Zealand Pouhere Taonga, Manatū Taonga Ministry for Culture and Heritage, Ngā Taonga Sound & Vision, Te Matatini and Te Papa Tongarewa Museum of New Zealand, Te Puni Kōkiri me Te Tari Taiwhenua Department of Internal Affairs.
Ngā hinonga e utua ana mā te Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku
Ki raro iho nei ko ngā hinonga e whai pūtea ana i a Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku.
He korero anō kua puta mō ngā hinonga hou i ngā paetukutuku a aua tari mahi i te tau hou.
Mō ngā korero hou a Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku me ngā hinonga hou a Manatū Taonga i ngā mahi te hōtaka rauora i Te Mate Korona, tono ki te pānui a te hōtaka i kōnei.
Mātauranga Māori Marae Ora Fund
Community digitisation wānanga of at-risk audio-visual taonga
Revitalising Māori built heritage conservation mātauranga
Revitalising Mātauranga Māori in ancestral landscapes (wāhi tapu and wāhi tupuna)
Taonga conservation wānanga programme
Wānanga series on endangered mātauranga Māori practices
Virtual capture, access and tour of taonga
Recording and sharing of Taikura Kapa Haka regional performances
Toi Ake – Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku Fund
Protection and retention of critically endangered artforms – Tārai Waka
Protection and retention of critically endangered artforms – Taonga Pūoro
Cultural agency internship programme
Kapa haka regional wānanga
Application of Traditional Knowledge Labels to national documentary heritage collections (pilot)
Preservation and digitisation of Tangata Whenua Film series
Protecting, nurturing and growing mātauranga toi in rohe
Continuation of Te Tai Whakaea Treaty Settlements Stories programme
Ngā Hinonga Hou
Mātauranga Māori Marae Ora Fund
Te tira whakahaere: Te Tari Taiwhenua | Department of Internal Affairs
He tahua hou tēnei ka tuku i te $9.2 miriona mō ngā tau e toru hei tautoko i ngā iwi, hapū, whānau hoki, hei tiaki i ō rātou mātauranga me ngā taonga i ngā marae.
He pūtea tautoko te Tahua Mātauranga Māori Marae Ora i ngā tini kaupapa i runga marae. E tāpiri ana te whanaketanga o ngā mahere whakauka i ngā whare me ngā toi i ngā wharenui, te tūtū i ngā papa whakatipu i ngā rawa ahurea pēnā i ngā pā harakeke me ngā totara me te tiakanga anō o ngā taonga pēnā i te waka tīwai, korowai me ngā whakaahua. Kei te wātea hoki ngā pūtea hei tautoko i te waihanga o ngā pūranga, ngā whare pupuri taonga iti, ngā tuhinga rānei hei ara tiaki, hei ara whakamahi anō i ngā taonga me ngā mātauranga i ngā marae
I whanaketia ngātahitia te Tahua Mātauranga Māori Marae Ora e Manatū Taonga, Te Tari Taiwhenua, Te Puni Kōkiri me Pouhere Taonga. Kei te tukuna e Te Tari Taiwhenua. I te marama o Hōngongoi 2021, kua tukuna te $6.5 miriona ki ngā hinonga 116.
Ka puta ngā pānui hou mō te wā tononga pūtea Tahua Mātauranga Māori Marae Ora hei ngā marama whakamutunga o te tau 2022.
Community digitisation wānanga of at-risk audio-visual taonga
Te tira whakahaere: Ngā Taonga Sound & Vision
He hinonga toronga whānui tēnei i te ao matihiko kua whakaritea kia pupuri i ngā taonga orooro e noho mōrearea ana i te ao pāpāho, he rauemi ēnei ka whakatūtūatia haeretia e te wā. Mā Ngā Taonga ētahi whakangungu e kōkiri, ngā rauemi hoki e tuku ki ngā iwi huri noa i te motu hei penapena i ā rātou ake taonga pāpāho mō ngā uri heke iho.
Hei pānuitanga anō: ngataonga.org.nz
Revitalising Māori built heritage conservation mātauranga
Te tira whakahaere: Heritage New Zealand Pouhere Taonga
E aro ana tēnei hōtaka ki ngā kaupapa mahi tahi me ngā iwi, ngā hapū, ngā hapori marae, ngā tohunga, ngā pūkenga me ngā kaitiaki hei tautoko, hei whakarauora hoki i ngā mātauranga mōrearea. Ko te tuku mātauranga me te whakawai i ngā whare mātauranga ā-takiwā (te toi taketake me te hanga whare), mō ngā taonga me te mātauranga e hono ana ki ngā mahinga kai, mahi maara me ngā waka.
Mā ngā pūkenga ēnei hōtaka e tuku hei whanake i ngā kawenga mātauranga i ngā hapori kia pupuri, kia tiaki, kia whakaū hoki i te mātauranga.
Kei te wātea tētahi tononga pūtea ki ngā iwi, ngā hapū me ngā hapori Māori
Hei pānuitanga anō: heritage.org.nz
Revitalising Mātauranga Māori in ancestral landscapes (wāhi tapu and wāhi tupuna)
Te tira whakahaere: Heritage New Zealand Pouhere Taonga
E aro ana tēnei hinonga ki ngā kaupapa e mahi tahi ana me ngā iwi, ngā hapū, ngā hapori marae, ngā tohunga, ngā pūkenga me ngā kaitiaki ki te tautoko, ki te whakarauora anō i ngā mātauranga e noho mōrearea ana ki ngā takiwā e hono ana ki ngā wāhi tapu me ngā wāhi tūpuna. Mā ngā pūkenga ngā wānanga e ārahi hei tūhuratanga mā ngā kaiuru me ngā whakamahinga hoki a ngā whakawhitinga pārongo, ngā mahi whakamāori, māherehere ahurea me te hīkoikoi ki te whakarauora i ngā hītori o ngā tūpuna, ngā pūrākau me ngā pakiwaitara hoki.
Kei te wātea tētahi tononga pūtea ki ngā iwi, ngā hapū me ngā hapori Māori
Hei pānuitanga anō: heritage.org.nz
Taonga conservation wānanga programme
Te tira whakahaere: Te Papa Tongarewa Museum of New Zealand
Mā Te Papa ētahi wānanga tiaki e whakarite me ngā iwi, ngā hapū, ngā whānau, me ngā kaitiaki Māori nō ngā tari pupuri taonga. He hinonga tēnei e mana ai te iwi Māori hei kaitiaki o ā rātou taonga me te āki i ngā mahere tuku iho mō te puni kaitiaki Māori e mahi hāngai ana ki ngā iwi, ngā hapū me ngā marae.
Hei pānuitanga anō: tepapa.govt.nz
Wānanga series on endangered mātauranga Māori practices
Te tira whakahaere: Te Papa Tongarewa Museum of New Zealand
Mā Te Papa ētahi wānanga e whakahaere mā ngā tohunga me ngā kaimahi toi e pā ana ki te mātauranga Māori e noho mōrearea nei me ngā taonga i ngā kohinga a Te Papa, arā ko ngā toi moko, taonga raranga, ngā toki, ngā hīnaki me ngā kākahu. Mā tēnei hinonga e pai ake ai te hononga o te iwi Māori ki ā rātou taonga me te mātauranga me te tautoko hoki i te rauoratanga o ēnei mahi toi e noho mōrearea nei.
Hei pānuitanga anō: tepapa.govt.nz
Virtual capture, access and tour of taonga
Te tira whakahaere: Te Papa Tongarewa Museum of New Zealand
Ka tautokotia ngā kainoho ā-iwi e Te Papa ki te waihanga i tētahi tāpoi matihiko o ngā whakaaturanga ā-iwi. Kōkiritia tuatahitia ngā mahi nei e Rongowhakaata me tā rātou whakaaturanga, Ko Rongowhakaata Ruku i te Pō, Ruku i te Ao, me te kapo i tētahi whakaahuaranga matihiko a te tau 2021. Mā te hinonga nei tētahi kōnae matihiko o ngā taonga me ngā mātauranga i te whakaaturanga e puta ki te iwi e noho mana whenua ana ki Te Papa hei taonga tuku iho ki o rātou uri e wātea ai rātou ki te wherawhera i ngā taonga me ngā korero nō te whakaaturanga ahakoa te wāhi e noho ai rātou, i tua atu anō hoki i te wā noho a te iwi ki Te Papa.
Hei pānuitanga anō: tepapa.govt.nz
Recording and sharing of Taikura Kapa Haka regional performances
Te tira whakahaere: Te Papa Tongarewa Museum of New Zealand
Ko te Taikura Kapa Haka tētahi hui ahurei e whakanui ana i ngā haka me ngā waiata e hakaina ana e ngā kaumatua o Aotearoa. Ka tū te ahurei i te wā o Matariki i te nuinga o te wā, heoi, nā te Mate Korona kua raru te tūnga matawā o te hui nei. Ka whakaahuatia ngā mahi haka i ngā kāinga noho o ngā kaihaka Taikura e He Kura Te Tangata, ngā iwi Māori me ngā rōpū haahi, ngā rōpū whakahaere i a Taikura hoki kia takatū mō te pāpāhōtanga hei te wā Matariki 2021 me te tau 2022.
Hei pānuitanga anō: tepapa.govt.nz
Toi Ake – Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku Fund
Te tira whakahaere: Creative New Zealand Arts Council of New Zealand To Aotearoa
Ko te tononga pūtea Toi Ake – Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku e tuku pūtea ana kia tautoko i ngā marae, ngā hapū, ngā iwi, ngā rōpū whai whakapapa me ngā rōpū mātāwaka ki te tiaki, te whakatipu me te pupuri mātauranga Māori e hāngai ana ki ngā hītori toi Māori oti rā te tiakanga o ngā toi motuhake, ngā kawenga ahurea me te mātauranga o ngā hapū me ngā iwi.
Hei pānuitanga anō: creativenz.govt.nz
Protection and retention of critically endangered artforms – Tārai Waka
Te tira whakahaere: Creative New Zealand Arts Council of New Zealand To Aotearoa
He hinonga tēnei e arahina ana e ngā tohunga, ngā pūkenga me ngā tōpū kaimahi toi, hei whakatairanga i te rarawenga me te rauoratanga o te mahi tārai waka, tētahi mahi toi e noho tino mōrearea nei. He hōtaka tēnei e waihangatia ana e ngā mātanga tārai waka me te tuku iho i ngā mātauranga e pā ana ki tēnei mahi hiranga nui.
Hei pānuitanga anō: creativenz.govt.nz
Protection and retention of critically endangered artforms – Taonga Pūoro
Te tira whakahaere: Creative New Zealand Arts Council of New Zealand To Aotearoa
He hinonga tēnei e arahina ana e Haumanu Collective, he rōpū kaimahi toi e mahi ana me ngā taonga pūoro, hei tautoko i te whakarauoratanga nā Dr Hirini Melbourne me ētahi atu i kōkiri i te timatanga o ngā tau 80 e pupuri tonu ai, e ora tonu ai, e pūāwai ake ai hoki te mātauranga, te kawenga ahurea me te mahinga toi o ngā taonga pūoro.
Hei pānuitanga anō: creativenz.govt.nz
Cultural agency internship programme
Te tira whakahaere: Te Matatini
Kei te whakarite Ngā Taonga me Te Matatini i tētahi hōtaka tūranga tauira mahi whai utu, kia whai wāhi ki ngā aronga matua o ā rātou mahi. Ka tautoko ngā tūranga tauira mahi whai utu a Ngā Taonga i te whanaketanga o te aheitanga ā-iwi mā te whakawātea i ngā ara mātauranga me ngā taonga ki ngā iwi. Ka tautoko hoki ngā tūranga tauira mahi a Te Matatini i te huinga ahurei o Te Matatini.
Hei pānuitanga anō: tematatini.co.nz
Kapa haka regional wānanga
Te tira whakahaere: Te Matatini
Nā te pātanga o te Mate Korona, kua panoni te wā tū ai a Te Matatini Herenga Waka Herenga Tangata mai i te tau 2021 ki te tau 2022. He āputa wā i te hōtaka kapahaka te hua nā reira e mōrearea ana te whakawhitinga o te mātauranga Māori i waenga i ngā hapori kapahaka. Mā te hinonga Mātauranga Māori Te Awe Kōtuku ngā pūtea tautoko e tuku ki ngā rōpū kua whai wāhi ki te hui ahurei a te tau 2022. Mā te tahua nei e āhei ngā kapa ki te whakahaere i ngā wānanga kia pupuri i ā rātou kawenga mahi me te tukunga o te mātauranga mā te waiata, te mōteatea, te poi me te haka, waihoki, ko te tauoko, te whakauru me te tūhonohono me te whai wāhi o ngā hapori.
Ka kīnakitia tēnei hinonga ngā tahua kua whakawhiwhia ki Te Matatini mā te Arts and Culture COVID Recovery Programme hei tautoko i ngā huinga kahapaka ā-rohe (whakangahau) a te tau 2021.
Hei pānuitanga anō: tematatini.co.nz
Application of Traditional Knowledge Labels to national documentary heritage collections (pilot)
Te tira whakahaere: Ngā Taonga Sound & Vision
Hei mahi ngātahi me te iwi o Te Whakatōhea, i tautoko Ngā Taonga i te kōkiri tuatahi o te hōtaka Tohu-Tapa-Ingoa i ngā taonga kei tō rātou tari me ētahi atu tari ahurea. E rongonui ana te tukanga tohu-tapa-ingoa i te ao whānui hei rauemi āwhina i ngā iwi taketake ki te pupuri i ō rātou mana whakairo hinengaro; te whai hiranga i ngā mahi whakarārangi, me te whakaū i te tika o te whakamahi i te mātauranga me ā rātou taonga.
Hei pānuitanga anō: ngataonga.org.nz
Preservation and digitisation of Tangata Whenua Film series
Te tira whakahaere: Ngā Taonga Sound & Vision
Nā Ngā Taonga ngā mahi tiaki, whakamatihiko, whakamārama hoki i kōkiri i tā rātou hōtaka, Tangata Whenua (1974), me te tiaki, te whakakotahi i ngā uiui kua kore e pāhōtia atu ki te motu whānui. I mahi tahi me ngā kaitiaki, ngā whānau, ngā hapū me ngā iwi e whai pānga ana ki te kaupapa.
Hei pānuitanga anō: ngataonga.org.nz
Ngā Hinonga Kua Oti Kē
Protecting, nurturing and growing mātauranga toi in rohe
Te tira whakahaere: Creative New Zealand Arts Council of New Zealand Toi Aotearoa
Te Tairāwhiti Arts Festival
I tautokona tēnei hinonga a Te Tairāwhiti Arts Festival ki te tiaki, ki te poipoi, ki te whakatipu i te mātauranga toi me ngā toi Māori i te rohe o Te Tairāwhiti, me te aronga pū ki te mahi tahi me ngā tohunga, ngā pūkenga me ngā kaimahi rāranga, uku me te whakairo. Ko te haepapa a te Hui Ahurei, he tūhono i ngā kaimahi toi ki ngā minenga, he whakarite ārewa mō te whakaatu i ngā pūrākau, he waihanga i ngā ārewa hei whakapiki i te hapori, me te penapena wā mahara me te aroha.
Toi Ngāpuhi
I whai tautoko a Toi Ngā Puhi ki te pupuri i te mātauranga e noho mōrearea ana i ngā mahi toi whakairo me te whakatū i tētahi tira pūkenga mahi toi o Te Taitokerau e pupuri ana i tēnei tū mātauranga o ngā hapū o Ngāpuhi. Ko Toi Ngāpuhi e mahi ana i te rohe o Te Taitokerau whānui me ngā tini hononga, ki te tiaki me te whakarauora hoki i te ahurea o Ngāpuhi-nui-tonu, te whakapuakitanga o tō rātou tuakiri, te whakapiki i te oranga o ngā hapū mā te whakatairanga ahurea, te whakarite i ngā paerewa rangatiratanga ā-ahurea me te mana motuhake, te penapena i ngā pūmanawa me te tautohu i ngā whiwhinga.
Hei pānuitanga anō: creativenz.govt.nz
Continuation of Te Tai Whakaea Treaty Settlements Stories programme
Te tira whakahaere: Manatū Taonga Ministry for Culture and Heritage
Ko Te Tai tētahi hōtaka pūrākau matihiko e aro ana ki te whakapikinga o te māramatanga o ōnamata mā te tūhura i ngā whakataunga Tiriti me ōna panga. Ko tā Te Tai, he tiaki i ngā pūrākau a ngā iwi me ngā tāngata i mātua whai wāhi ki ngā whakataunga mā te kapo uiui tirohanga, whakarongo hoki mō ngā hītori, e wātea ai ki te katoa mā te ipurangi. I whakatere te tahua nei i ngā mahi a Manatū Taonga me ngā iwi ki te rangahau me te whakaputa i ngā pūrākau i ngā tau 2020-21. Kei te tautokona tonutia a Te Tai e Manatū Taonga.
Hei pānuitanga ano: teara.govt.nz/en/te-tai
Updated on 26th July 2022